Gesprek NRC handelsblad

31 mei 2018

Door onze correspondent

ENSCHEDE. Henk Coort (60 jaar) heeft een ,,buismaag’’. Weet je wat dat is?, vraag hij. Een stuk van zijn maag is nu zijn slokdarm. ’s Nachts zit hij rechtop in zijn bed om te voorkomen dat maagzuur in zijn keel komt. Er zit namelijk geen klep meer die sappen uit zijn maag tegenhoudt.

Bij Coort, oud-Defensiemedewerker uit Schinveld, is in 2010, een jaar na zijn eervolle ontslag, slokdarm- en maagkanker vastgesteld. Voor hem staat vast dat hij die ziekte heeft gekregen door zijn werk als tankmonteur in het voormalige NAVO-depot in Brunssum. Hij werkte daar van 1984 tot 2006 en daarna nog tot 2008 in het depot in Eygelshoven.

In de depots, waar NAVO-materieel was opgeslagen, werd geslepen, gelast en gesleuteld aan voertuigen die met kankerverwekkende camouflageverf (CARC) waren geschilderd. Over de werkomstandigheden zegt hij: ,,Als we de filters hadden gehaald uit tanks die terugkwamen uit Irak dan stonken we zo dat we de kantine niet in mochten. Dan aten we onze boterham in de werkplaats waar al dat stof hing.’’
Dat werd ons opgedragen door de leidinggevenden

Toen Coort in 2013 met een smoes het gesloten NAVO-terrein wist op te komen, schrok hij van de waarschuwingen met doodskoppen op de toegang van het maitenance (werkplaats) gebouw waar hij 25 jaar had gewerkt.

Chroom-6, ontwikkeld om legervoertuigen te beschermen tegen corrosie en ze ondoordringbaar te maken voor aanvallen met chemische wapens, is volgens deskundigen ,,erger dan asbest’’. Het kan blijvend veranderingen veroorzaken in het DNA, met effecten op de voortplanting. Ziektes openbaren zich soms pas 15 tot 25 jaar na blootstelling. Er is maar één veilig concentratie, namelijk 0.

In 2013 stapte Coort het kantoor van advocaat Rob Bedaux in Heerlen binnen. Hij had documenten bij zich waaruit blijkt dat in 2002 in de werkplaats in Brunssum een veel te hoge concentratie chroom-6 is gemeten. ,,Ik heb tegen Bedaux gezegd: ‘Ik ben niet rijk, maar kun je iets voor mij doen?’’’ De stukken waren hem toegespeeld door een collega nadat die had gehoord dat Coort zo ziek was. Bedaux zag mogelijkheden: ,,Er is een onvoorstelbare hoeveelheid chroom-6 gevonden. Mijn haren rezen te bergen. Hoe is dit mogelijk?’’

Bedaux staat inmiddels 120 zieke oud-medewerkers bij, of hun nabestaanden. Bij letselschade-expert Yme Drost uit Hengelo hebben zich 300 oud-medewerkers gemeld. Coort: ,,Zo veel collega’s die iets hebben of al zijn overleden. Dan denk je toch, hier klopt iets niet?’’ Advocaat Bedaux schat dat van de 2500 mensen die op de vijf NAVO-depots hebben gewerkt meer dan de helft ziek is geworden. Statistisch meer dan je zou verwachten. Zeker honderd oud-medewerkers zijn vroegtijdig gestorven aan kanker, volgens hem.

Coort is nu voorzitter van de Stichting Gedupeerden Gevaarlijke Stoffen NL-POMS (POMS staat voor Prepositioned Organizational Material Sets), de NAVO-depots. Ook op andere locaties van Defensie, zoals de vliegbasis Twenthe en de marinebasis in Den Helder, is met de verf gewerkt.

Oud-medewerkers hebben verschillende vormen van kanker gekregen (blaaskanker, longkanker, keelkanker, maagkanker en slokdarmkanker). Ze hebben last van kortademigheid, astma, zweren, afbrokkelende nagels en tanden. Bedaux: ,,Ik ken nu tien mensen bij wie de tanden uitvallen. Ze verkleuren eerst geel-groen en brokkelen dan af. Tandartsen weten niet wat het is.’’

Ex-medewerkers vertellen over ,,verf die stonk als de hel’’, over gelaatsbescherming en afzuiginstallaties die voldeden niet. Oud-medewerker verfspuiter Ton Lammers zei in 2014 in NRC (toen met klachten over ontstekingen en astma): ,,Als je in een straalcabine werkte, zag je na een tijdje niks meer vanwege alle stof. Het masker met overdruk werkte niet goed. Als je het afdeed, zag je eruit als een mijnwerker, onder het stof.’’ De luchtinlaat van de spuitcabine zat vlak bij de luchtuitlaat: ,,Wat-ie afvoerde, zoog-ie zo weer naar binnen.’’

Het bijschilderen van voertuigen gebeurde buiten cabines, met een simpel mondkapje voor, in gewone werkkleding, zonder afzuiginstallatie, meldde ex-medewerker Gerard Leushuis (73 jaar) van het NAVO-depot in Vriezenveen destijds. Zes jaar geleden kreeg hij blaaskanker, inmiddels zijn er uitzaaiingen gevonden. ,,Ik krijg chemo. Elke keer dat ik scan moet laten maken, is weer spannend.’’

Bedaux voert namens de oud-medewerker een rechtszaak tegen de Staat der Nederlanden. ,,Defensie wist van het gevaar en heeft te weinig gedaan om mensen te beschermen tegen een van de meest gevaarlijke stoffen denkbaar. Het is buitengewoon ernstig.’’ De rechtszaak is recent door de civiele rechter verwezen naar de bestuursrechter. Coort: ,,Dat heeft me flink wat geld gekost. Ik moest 1500 euro proceskosten betalen, de stichting 1700 euro.’’
Totaal een bedrag van 3200 euro wat voor de stichting een harde tegenslag is omdat de stichting afhankelijk is van donaties

Van de 782 keer dat er een beroep is gedaan op de coulanceregeling (vergoedingen tussen 3000 en 15.000 euro) die het ministerie van Defensie in 2015 trof, zijn 359 verzoeken gehonoreerd. Er is bijna 2,5 miljoen euro aan tegemoetkomingen betaald, volgens het ministerie. De regeling is door ex-medewerkers, die meestal een vergoeding kregen variërend van 3000 tot 15000 euro, gezien als ,,doekje voor het bloeden. Absoluut onvoldoende’’, aldus Bedaux.

Bij de betrokkenen, onder wie Coort en advocaat Bedaux, leven twijfels over de onafhankelijkheid van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), dat in opdracht van minister Hennis onderzoek heeft gedaan. Hoe onafhankelijk is zo’n onderzoek dan? Anderen vinden dat te heel lang hebben moeten wachten op de uitkomst. Vijf jaar. ,,Te gek voor woorden’’, vindt ex-medewerker Leushuis.

Ruud Vreeman, voorzitter van de paritaire commissie die het onderzoek begeleidt, heeft de indruk dat het onderzoek zeer zorgvuldig is gedaan. ,,Ik zie geen grond om de resultaten te wantrouwen. Alles is teruggekoppeld naar klankbordgroep met daarin vakbonden, werkgever, wetenschappers en letselschadeadvocaten of –expert.’’

Uit een brief van toenmalig minister Hennis aan de Tweede Kamer in 2014 blijkt dat Defensie op dat moment op verschillende locaties nog met de camouflageverf CARC werkte, bij werkzaamheden aan vliegtuigen, enkele wapensystemen en oud-defensiematerieel. Er zijn geen goedgekeurde alternatieven, schreef ze.

Met Coort gaat het ,,naar omstandigheden redelijk’’, vindt hij. Zijn ziekte heeft wel zijn hele leven op zijn kop gezet – dat valt met geen enkel geldbedrag te compenseren. ,,Gezellig eten in een restaurant is er voor mij niet meer bij. Een stukje vlees, twee frietje en wat sla en dan heb ik genoeg gehad. Maar ik ben blij dat ik er nog ben.’’

(Woensdag en zaterdag worden de oud-medewerkers ingelicht tijdens bijeenkomsten in Roermond en Almelo.)

(Tijdlijn)

Bij het onderhoud van legervoertuigen gebruikte het ministerie van Defensie vooral in NAVO-verband sinds de jaren 80 verf met de kankerverwekkende stof chroom-6. Ook op luchtmachtbases en bij de marine werd met de verf gewerkt.

Rond 1980, het personeel van het NAVO-depot in Vriezenveen klaagt over de werkomstandigheden. De Bedrijfsgezondheidsdienst constateert dat „adequate afzuiging” ontbreekt.

In 1998, het werk op de vliegbasis Twenthe wordt stilgelegd, een dag later ook op alle vliegbases in Nederland. In een hangar blijkt tien keer meer zwaar kankerverwekkende chromaathoudende stof aanwezig te zijn dan toegestaan. De stof is afkomstig van verf waarmee legermaterieel wordt geschilderd. Medewerkers blijken niet goed beschermd.

In 2002, in een straalhal bij de marine in Den Helder wordt een onacceptabele hoeveelheid „inhaleerbare stof” gevonden. (De medezeggenschapscommissie van het Hoger Onderhoudsbedrijf van de Koninklijke Landmacht klaagt: „Het kan toch niet zo zijn dat een jaar na toezeggingen aan het personeel weer uitstel moet worden gevraagd omdat het budget kennelijk niet voorhanden is. Het personeel wordt (…) zo veel te lang aan het lijntje gehouden. We hebben hier te maken met een onderkend gezondheidsrisico.”)

2013, een zieke oud-Defensiemedewerker van het NAVO-depot in Brunssum, Henk Coort, schakelt de advocaat Rob Bedaux in. De zaak komt in de publiciteit. Steeds meer zieke oud-personeelsleden melden zich.

Zomer 2014, na nieuwe publicaties over zieke oud-medewerkers reageert minister Hennis-Plasschaert (VVD, Defensie): „Vooralsnog heb ik geen aanwijzingen dat (voormalige) medewerkers zijn blootgesteld aan te hoge concentraties gevaarlijke stoffen.”

September 2014, hoogleraar toxicologie Martin van den Berg van de Universiteit Utrecht concludeert in de media dat Defensie op de hoogte was van de gezondheidsrisico’s in de NAVO-depots en ernstig tekort is geschoten in de bescherming van personeel.

November 2014, het ministerie van Defensie geeft meer dan 500 documenten vrij na een WOB-verzoek (Wet Openbaarheid Bestuur) van deze krant en andere media. De WOB-stukken bevestigen dat het ministerie (vanaf 1989) wist van de risico’s van de verf (zeker tot 2002) en blootstelling accepteerde.

In 2014, Bedaux begint een civiele rechtszaak tegen de Staat der Nederlanden.

Februari 2015, Defensie komt met een coulanceregeling voor ziek (oud-)personeel dat met CARC heeft gewerkt. Zieke medewerkers kunnen een financiële tegemoetkoming krijgen tot maximaal 15.000 euro.

In 2015, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) begint in opdracht van de minister van Defensie met een onderzoek naar de blootststelling aan chroom-6 op de voormalige NAVO-depots in Eygelshoven, Brunssum, Coevorden, Vriezenveen en Ter Apel in de periode 1984 en 2006, en wat het betekent voor de gezondheid van ex-medewerkers.

Februari 2017, rechtbank Maastricht verklaart rechtszaak Bedaux niet-ontvankelijk. De zaak hoort thuis bij de bestuursrechter, is het oordeel.

April 2018, Bedaux gaat in hoger beroep tegen dat vonnis.

Juni 2018, RIVM presenteert rapport.